“Lắm lúc tôi cứ nghĩ, những tác phẩm âm nhạc, kiến trúc, hội họa, điện ảnh, văn chương được đời đời lưu giữ, nâng niu, tác giả của chúng được ghi danh và trân trọng, thậm chí được lập bảo tàng, còn ai là người đầu tiên sáng tạo nên phở, bún chả, bánh cuốn, hay thậm chí chè long nhãn thì nào ai biết, dù xét về phương diện nổi tiếng thì chúng cũng chẳng kém gì.
Ấy có lẽ vì phần nhiều chẳng coi ăn uống là cái sự sang trọng, thậm chí ăn lắm lại còn đáng xấu hổ. Mà ẩm thực chẳng phải là nghệ thuật, là văn hóa, lịch sử, là hồn cốt của một dân tộc đấy hay sao? Người Việt mình chẳng phải là quan trọng sự ăn đến nỗi trong kho từ vựng, những từ quan trọng nhất cũng đều phải dính đến ăn: Ăn chơi, ăn mặc, ăn học, ăn ở, ăn nói, ăn nằm, làm ăn.
Trên thế gian có tới hàng triệu món ăn, mà chẳng ai hay những người đầu bếp vô danh ấy cả. Nên một cuốn tản mạn về ẩm thực, cho dù có kém sang so với một cuốn phê bình văn học, thì âu cũng là để tỏ lòng biết ơn với những người sáng tạo nên các tác phẩm bất hủ tuyệt vời ấy. Và ẩm thực, dù chỉ là một viên kẹo rẻ tiền hay bữa tiệc cung đình thì cũng đều là những hồi ức ngọt ngào và thi vị, để mỗi lần hoài niệm dội về, lại nhói lên cái không gian ấy, những con người ấy, đã cùng ta nếm trải dư vị cuộc đời.” – Di Li
Là một người ưa xê dịch, Di Li hào hứng dẫn ta đến những phương trời xa lạ, với không chỉ món ăn phong phú mà cả thổ nhưỡng, phong cảnh và những người nấu nó. Hơn thế, sự lý thú nhất có lẽ là ở người ăn. Không vì sự tinh tế tới mức thượng thừa mà ở sự quan sát tò mò mới mẻ, vì sự duyên dáng bẩm sinh.
“Tôi đã ăn cả cánh đồng hoa” nào! Ta hãy thưởng thức những kỳ hoa dị thảo của một người thích đi, háo hức với ẩm thực năm châu bốn biển và cả những hương đồng cỏ nội rất đỗi thân quen mà bỗng trở nên là lạ dễ thương với cách nhìn, cách thẩm rất “Di Li”.
- Nhạc sĩ Mai Lâm
ĐOẠN TRÍCH SÁCH:
Ăn Tết vùng cao
Mấy mươi năm ăn Tết ở nhà, bỗng dưng là chán. Tôi cũng thử ăn Tết dăm bận ở Đài Loan, Myanmar, Malaysia, Ấn Độ... nhưng thấy chẳng khác chi ngày thường. Phố phường hàng quán vẫn vậy. Thi thoảng lúc ngồi ăn tối mới chợt nhớ ra đây đương là Tết. Nhưng có mấy bận lên Bắc Hà, Sa Pa ăn Tết thì thậm vui. Tết vùng cao chao ôi là náo nức, nhất là ra đến chợ, chỉ thấy những áo cùng váy hoa cà hoa cải. Món ăn ngày Tết cũng ngộ. Người như tôi, đi chợ phiên Bắc Hà khó mà mua được thứ gì. Trâu, bò, lợn, gà, nông cụ, xống áo thì chẳng dung được rồi, đồ ăn vặt chủ yếu có mía nương bán cả gióng, cũng ngại, vì con gái Bắc Hà ăn mía cứ để nguyên cả đẵn mà tước vỏ bằng răng. Tết cũng ăn mía. Rồi ngay cả hai món thượng thặng của người vùng cao cũng khó ăn nữa, là thắng cố và mèn mén. Nhiều vùng có thắng cố, nhưng thắng cố Bắc Hà được chuộng hơn cả. Thắng cố được làm từ thịt lợn, bò, dê, chó... Tất tật thịt, xương, lục phủ ngũ tạng của con vật được chặt nhỏ rồi cho vào chiếc chảo khổng lồ ninh nhừ lên với các loại gia vị. Dưới mái lều thấp lúp xúp, chảo thắng cố đen cáu bốc khói nghi ngút trên bếp than củi và những can rượu ngô thơm lừng xếp bên cạnh có một ma lực khủng khiếp đối với người xứ cao nguyên Bắc Hà. Cũng như người Ý sẽ ứa nước miếng bên đĩa spaghetti và một chai vang Ý, người Nga sẽ lấp lánh tươi vui cùng bát súp củ cải đỏ, ít trứng cá muối và ly vại Vodka thì ở đây, tôi cũng thấy người bản địa đang sung sướng và hãnh diện với cái món ăn mà tôi không thể.
Trưa hôm ấy, vừa tan phiên là tôi đã bắt xe lên Sa Pa. Từ khu vực nhà thờ xuôi xuống dốc, thấy chợ Sa Pa vẫn nguyên như hơn 10 năm về trước, vẫn những cô gái Dao đỏ rực đứng chen chúc cùng các chàng trai H’mong áo chàm, dưới chợ vẫn bán hoa bất tử tươi và những mẹt su su, ngồng cải mà biết chắc luộc lên sẽ ngọt lịm. Thị trấn vẫn đông đúc nhộn nhịp hàng quán người xe. Khắp nơi ngập sắc đào phai. Trong quán bar, những thanh niên tóc vàng ngồi hút shisha tỏa mù mịt khói thơm trộn lẫn âm thanh ngàn ngạt của Funk Rock bịt kít giữa bốn bức tường đá. Và tôi thì ngồi trước chiếc bàn phủ khăn kẻ caro đỏ trong một nhà hàng xế bên nhà thờ, chờ đợi món súp kem bí đỏ và gà tây quay được mang ra thay cho bánh chưng, canh măng ngày Tết.
Dưới chân núi Hàm Rồng, thẳng hướng dẫn lên nhà thờ đá có một cái chợ trời rất thú vị. Ấy là các gian bán đồ nướng quây tạm lúc nào cũng nghi ngút khói bốc lên từ những vỉ than củi. Trời rét thấu tận xương mà được ngồi thu lu trong khu đồ nướng tối mò như chợ âm phủ rồi chờ đợi người bán hối hả quạt than cho chín những món ăn đã chọn thực là một hạnh phúc tột đỉnh của người ham mê ẩm thực. Người ta bán cơm lam nướng, trứng gà nướng, hạt dẻ nướng, cá nướng, thịt lợn rừng nướng, chim rừng nướng, khoai lang nướng... Thức gì cũng có thể nướng lên được. Gió cứ vù vù thốc xuống từ đỉnh núi, còn đây than hồng cứ đượm, sưởi ấm sực những gò má đã cóng lạnh. Đồ nướng được mang ra, xuýt xoa mà bóc mà tách, mà nhấm nháp hương vị vừa ngọt ngào, vừa đậm đà se sắt của núi rừng, có kèm thêm hũ rượu táo mèo cho ấm người nữa thì càng tốt. Sướng một nỗi, chợ đồ nướng hũ nút như... đêm ba mươi. Mà đêm ấy là ba mươi thực. Người ta chỉ có thể mơ hồ thấy nhau qua ánh lập lòe của những vỉ than hồng, và nghe tiếng rì rầm trò chuyện len qua những lách tách của củi khô đã nỏ, và cả tiếng gió u u từ những thâm sơn cùng cốc. Tôi bóc một củ khoai lang thơm nức để... ăn tất niên. Thử hết một lượt các món nướng trong quán hàng thì cũng coi như xong bữa, vào nhà hàng Pháp chỉ còn biết chống mắt ngồi nhìn món súp kem nấm thơm ngậy và chú gà tây quay béo ụ.
Bữa lâu về Hà Nội, tôi lại nhìn thấy trên vỉa hè một khu chung cư trong Làng Quốc tế Thăng Long dựng chình ình cái biển “Đồ nướng Sa Pa”. Đang phóng xe vội vàng trong giá rét, tôi phanh kít lại rồi lò dò quay đầu, tần ngần đứng trước tấm biển mà ngó vào quán hàng “không bốc khói”, riết rồi thất vọng quay đi. Người Việt mình rất khôn ngoan trong chuyện buôn bán, hay copy phiên bản đặc sản ở xứ này rinh về xứ kia, nhưng trong vụ này thường thất bại. Tôi chưa bao giờ thấy ngon miệng khi thử phở Hà Nội, cao lầu Hội An ở Sài Gòn, hay bánh cuốn Lạng Sơn, bún cá Hải Phòng ở Hà Nội. Lần này cũng nhất định không muốn thử đồ nướng Sa Pa trên vỉa hè xi măng lộng gió của một tòa nhà cao tầng trong Làng Quốc tế. Lại đành nuốt thầm nước miếng mà hoài niệm.
Công ty CP Sách Thái Hà trân trọng giới thiệu!