Mozart là một công trình nổi bật của nhà âm nhạc học Maynard Solomon, với giọng kể khách quan và dựa trên sự vượt trội về nguồn tư liệu, trong đó có nhiều tư liệu chưa từng xuất hiện trong bất kỳ tiểu sử nào trước đó về nhà soạn nhạc vĩ đại này.
Cuốn sách đã giúp chúng ta được nhìn thấy người nhạc sĩ vĩ đại ở một góc nhìn khác biệt. Người đọc sẽ không còn thấy một Mozart thần thánh nữa, mà là một Mozart đời thường, một nhạc sĩ cũng phải kinh qua những bế tắc trong cuộc sống.
Cuốn sách nói về các sự kiện, những bước ngoặt từ khi ông sinh ra vào năm 1756 và thời thơ ấu ở Salzburg cho đến thập niên đặc biệt của những buổi biểu diễn nổi tiếng ở các thủ đô châu Âu, nơi ông được các gia đình hoàng gia và khán giả yêu mến, tôn vinh như một thiên tài kỳ lạ. Cuốn sách cũng kể lại các bước thăng trầm của Mozart từ địa vị là người con được yêu thích của Salzburg trong những năm 1770, đến hành trình chinh phục Vienna cùng cuộc hôn nhân ở đó, từ những thăng trầm tài chính cho đến những nỗi sầu muộn ngày càng sâu sắc, cuối cùng kết thúc với sự ra đi ở tuổi còn rất trẻ của ông năm 1791…
Qua phân tích các khía cạnh tâm lý cũng như các mối quan hệ xung quanh đã định hình nên con người và cuộc đời Mozart, cuốn sách đã tái hiện một Mozart rất trần thế với tính cách ngang ngược, sở thích tinh quái; một Mozart luôn bị giằng co giữa những “món nợ” với gia đình, một Mozart đã phải chiến đấu chật vật để thoát khỏi huyền thoại về một thần đồng mà theo đó tài năng là do trời ban… Và như thế, đây là chân dung một Mozart bình dị mà không kém phần vĩ đại, một thiên tài giữa những rắc rối, khổ đau…
Đánh giá/ nhận xét của chuyên gia:
“Maynard Solomon viết với sự duyên dáng của một tiểu thuyết gia, cái nhìn sâu sắc của một triết gia và sự chính xác của một thám tử. Chúng ta biết đến Mozart với tư cách là một thiên tài âm nhạc, nhưng hơn thế nữa, ông là một con người, biết thở và biết suy nghĩ”.
-
Trích đoạn hay:
Lúc bốn tuổi, Mozart đã dùng quyển sổ âm nhạc của Nannerl, cuốn sách nhanh chóng mang những ghi chú đầy tự hào của Leopold Mozart đề cạnh một số tác phẩm, chẳng hạn, “Wolfgangerl đã học được bản minuet này vào năm bốn tuổi”, hoặc có chỗ ghi chính xác và ý thức sâu sắc về tính lịch sử: “Bản Minuet có phần Trio này đã được Wolfgangerl học trong nửa giờ, lúc chín giờ rưỡi tối ngày 26 tháng 1 năm 1761, một ngày trước sinh nhật năm tuổi của con”.
Họ đã lưu diễn trong ba năm, năm tháng, hai mươi ngày, và đã đi hàng ngàn dặm bằng xe ngựa, dừng lại ở tám mươi tám thành phố và thị trấn (bao gồm cả những chuyến thăm lại), và biểu diễn cho hàng ngàn khán giả. Leopold Mozart đã rời khỏi quê nhà với tư cách một nhạc sĩ giỏi giang, thậm chí đáng chú ý, danh tiếng; vào thời điểm gia đình trở về Salzburg, ông là một nhân vật nổi tiếng. Ông và các con của ông đã viết một chương mới trong lịch sử âm nhạc, và trở nên nổi tiếng khắp châu Âu hơn mọi mong đợi. Trong nhiều thập niên sau đó, những người từng chứng kiến các buổi biểu diễn của Mozart đã nhớ lại chúng như những kỳ tích về tài năng điêu luyện đáng kinh ngạc. (Về Hành trình Vĩ đại)
Bất cứ ai khi đọc các bức thư của Leopold Mozart sẽ sớm nhận ra rằng tiền bạc là một chủ đề được ông quan tâm thường xuyên, thậm chí là mối bận tâm sâu sắc. Giá cả, chiết khấu, lãi suất, tỉ giá hối đoái – mọi loại giao dịch đều là chuyên môn của ông, và ông cũng không cần phải nhường đất cho bất kỳ nhà toán học nào về khả năng tính toán thành thạo của mình. Ông nắm rõ chi phí của tất cả mọi thứ và thuyết giảng kinh tế nhiệt thành như khi ông thể hiện lòng sùng đạo, khuyến khích gia đình tiết kiệm tiền cho mọi chi phí, dù là khoản nhỏ đến cỡ nào.(chương 4)
Tại Ý, Leopold đã hoàn thành mục tiêu chính mà ông đã đặt ra hai năm trước đó: tạo lập nên danh tiếng của Mozart với tư cách là một nhà soạn nhạc nghiêm túc, xứng đáng với các ủy thác opera và có thể được cân nhắc là một kapellmeister tại một triều đình lớn. Đồng thời, với nghị lực vô biên và kỹ năng ngoại giao phi thường, Leopold đã khai thác mọi cơ hội để phô bày tài nghệ chơi đàn phím của con trai cho những khán giả ngưỡng mộ, bao gồm các nhạc sĩ, người yêu nhạc và những người sành nhạc. Đó là một khoảng thời gian may mắn trong quá trình phát triển của Mozart: cậu chưa hoàn toàn vượt xa những năm tháng làm một đứa trẻ kỳ diệu của mình và do đó được chào đón ở khắp mọi nơi như một thần đồng; ngoài ra, cậu đã bước đầu phát huy khả năng của mình với tư cách là một nhà soạn nhạc trưởng thành. Dù vẫn còn chưa thiết lập được phong cách cá nhân hoặc học cách mở rộng ranh giới truyền thống, nhưng cậu đã sáng tác các tác phẩm đặc trưng và thậm chí là mẫu mực trong các phong cách và thể loại đương thời, bao gồm opera seria, thể loại được đánh giá là ở ngưỡng cao nhất thời bấy giờ. Việc quần chúng công nhận tài năng của Mozart như một nhà soạn nhạc, và khả năng biểu diễn bậc thầy của cậu, đã khiến chuyến đi Ý trở thành đỉnh cao trong sự nghiệp của Mozart cho đến thời điểm đó. Việc địa điểm là Ý, trung tâm của đời sống âm nhạc châu Âu, cũng đã biến một chiến thắng cá nhân thành một sự kiện lịch sử, phù hợp với sự dịch chuyển sức ảnh hưởng của trường phái cổ điển từ Ý về phương bắc trong lịch sử âm nhạc.
Với Mozart, Salzburg luôn là nhà. Hồi lên bảy, có hôm cậu thức dậy vào một buổi sáng ở một thành phố xa lạ và bắt đầu khóc. […] Tuy nhiên, dường như ngay lúc trở về từ Milan năm 1773, Mozart đã khao khát rời khỏi Salzburg, như chúng ta được biết qua thư từ gia đình. Có thể Mozart đã xem những năm ở Salzburg có tính chất quan trọng như những năm chuyển tiếp: Mozart đã bồn chồn, háo hức để tiếp tục các hành trình của mình, đã sẵn sàng đóng gói đồ đạc của mình ngay khi có cơ hội, và bây giờ cậu muốn rời đi vĩnh viễn. Mong muốn này không hề phi lý. Vốn đã tiếp cận với các trung tâm âm nhạc chính của châu Âu, cậu đã nhận thức sâu sắc về sự thiếu sót của Salzburg và đặc biệt cảm thấy sự vắng bóng của bất kỳ nhà hát âm nhạc quan trọng nào ở đó, đặc biệt là sau năm 1775, khi nhà hát cung đình đóng cửa và thay vào đó là, nhà hát Ballhaus tại Hannibalplatz, hầu như chỉ dành riêng cho các đoàn kịch ghé thăm. Mozart cảm thấy các cơ hội cho mình tại Salzburg, cả về sự sáng tạo lẫn phần thưởng tài chính, đã không còn. Mozart đã liên tục thúc ép cha mình để được rời khỏi Salzburg. Nhưng tất nhiên, Leopold Mozart đã phản đối mạnh mẽ, vì ông không thể tán thành khả năng họ bị chia cắt.
Âm nhạc của Mozart đã được gọt đi công sức của ông tạo dựng khi thành phẩm, những máu và đau thương từng thăng hoa trong quá trình sáng tạo đã được lau sạch. Công sức sáng tạo của Mozart được coi là sản phẩm do sức mạnh từ bên ngoài; ông được coi là một công cụ tiếp nhận, có tính trung lập hoặc là mạch chảy của một thế lực lớn lao, có lẽ mang tính thần thánh; ông được cho là đã viết nhạc một cách tự động vì đó là bản năng, để tạo ra âm nhạc như một con tằm quay tơ, để đưa ra những kiệt tác từ tay áo mà không cần nỗ lực hay ý chí. (chương 8)
Theo tôi hiểu, Mozart đã không được phép tự mình trở thành một nhạc sĩ tự do vì những điều không thể lường trước và tình hình tài chính bấp bênh của công việc đó sẽ phá hỏng kế hoạch lớn của Leopold Mozart. Hơn nữa, điều đó có nghĩa là Mozart sẽ rời khỏi gia đình trong hoàn cảnh không được giám sát, khiến Mozart có thể bỏ bê nghĩa vụ gia đình. Tất nhiên, khả năng tồi tệ nhất là Mozart có thể sẽ kết hôn, và do đó sẽ cam kết dốc hết lòng trung thành và thu nhập cho vợ con; đó là lý do tại sao sự gắn bó bất ngờ của Mozart với gia đình Weber đã khơi dậy nỗi lo lắng sâu thẳm nhất của cha mẹ mình.(chương 9)
Khi rời khỏi Leopold Mozart, dường như Mozart đã từ bỏ việc đóng giả sự toàn năng của chính mình, thừa nhận rằng khả năng giúp đỡ cha của bản thân mình cũng có giới hạn. Một cách quyết liệt, việc ra đi của Mozart là sự khẳng định mạnh mẽ, rằng Leopold đã trở thành một cá nhân độc lập, tự đứng trên đôi chân của mình, tự mình kiếm sống, từ bỏ sự lệ thuộc nhục nhã vào con trai. Đồng thời, tất nhiên, Mozart đã xác nhận chu kỳ của các thế hệ, sự tất yếu của việc cha mẹ qua đời, sự cần thiết khi con cái rời khỏi nhà, bước ra thế giới, trần trụi và sợ hãi, đánh đổi sự bảo vệ của tổ ấm với các biểu tượng cho thỏa mãn cá nhân và thành tựu sáng tạo. Leopold Mozart lẽ ra đã phải hiểu rõ, vì cuối cùng, con trai ông đã thực hiện điều này không khác gì ông khi xưa: từ bỏ sự phụ thuộc vào gia đình và tìm kiếm vị trí của mình như một cá nhân sáng tạo ở một thành phố xa xôi.
Câu Quote hay:
Ngay từ trước khi Mozart lên năm tuổi, Leopold Mozart đã có thể nhìn ra rằng tài năng âm nhạc của con trai ông sẽ là một công cụ cho những tham vọng của ông, và là thứ có thể làm nguôi ngoai cảm giác bất công bùng cháy trong ông bởi hoàn cảnh trước đây. (về Leopold Mozart)
Leopold Mozart đã nhanh chóng hiểu được tài năng phi thường của con trai mình với tư cách một nghệ sĩ đàn phím và hiểu ý nghĩa của điều đó trong việc định hình lại cuộc sống của gia đình.
Trong suốt cuộc đời, dễ thấy những lá thư của Mozart luôn khẳng định tình cảm vĩnh cửu không lay chuyển dành cho cha, ngay cả khi quan hệ giữa họ căng thẳng nhất.
Mong muốn được công nhận của Mozart đáng lẽ có thể đã dẫn đến sự phục tùng hoàn toàn, thậm chí là sự khúm núm. Nhưng thay vào đó, cậu được thúc đẩy vượt xa những gì được yêu cầu, để vượt trội bằng mọi giá. Cậu đã cảm nhận được sức mạnh của âm nhạc – mang đến sự chấp thuận và tình yêu, khơi gợi sự ngưỡng mộ và tán thưởng, thu về tiền và nhiều quà tặng. Đây là một cơ chế kỳ diệu, mang lại cho cậu một cảm giác thành công, vì đó là một phương cách gần như không giới hạn để phát triển và phô bày thiên tư của cậu.
Có lẽ bởi vì bị say mê bởi những quyền hạn này của âm nhạc, Mozart đã muốn tiến triển nhanh chóng, thậm chí còn nhanh hơn cả mong muốn của cha mình.
Sẽ không có gì ngạc nhiên nếu Mozart khát mong một cõi quyền uy của riêng mình, qua đó có thể thấy rằng, mong muốn thể hiện tự do cá tính của chính Mozart có thể đã bắt đầu khuấy động ngay từ khi còn rất nhỏ.
Vì vậy, vào ngày 23 tháng 9, Mozart, cùng với mẹcủa mình, đã lên đường đến miền nam nước Đức và sau đó tới Paris để tìm kiếm một vị trí mới. Salzburg đã mất đi đứa con trai yêu quý.
Mục tiêu thực sự của gia đình lúc đó, không phải là kiếm được nhiều tiền hay vinh quang từ hai đứa trẻ tài năng, mà là hỗ trợ về cảm xúc và phục tùng cho thành viên đòi hỏi nhất, là Leopold Mozart. (chương 13)
Cuối cùng, ở tuổi 25, Mozart đã đứng trên đôi chân của chính mình, cạn kiệt cảm xúc nhưng háo hức để thể hiện khí chất của bản thân.
Về tác giả:
Sinh ngày 5.1.1930 tại Manhattan, Hoa Kỳ.
Maynard Solomon là người đồng sáng lập của Vanguard Records đồng thời từng là một nhà sản xuất âm nhạc. Ông được biết đến với nhiều nghiên cứu tiểu sử về các nhà soạn nhạc cổ điển của Vienna, đặc biệt là Beethoven, Mozart và Schubert.
Ngày 28 tháng 9 năm 2020 vừa qua, ông đã qua đời tại nhà riêng ở Manhattan.