Tại cuộc họp báo ngày 30/6/2022, một quan chức cao cấp của Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc và Ủy ban Giám sát Quốc gia cho biết: qua 10 năm (2012-2022), Trung Quốc đã thành công trong cuộc đấu tranh với tham nhũng. Đây là thông tin thật hay, giàu biểu cảm và cũng bất ngờ với rất nhiều người. Bởi xưa nay Trung Quốc vẫn được xem là nước có tình trạng tham nhũng trầm trọng. Nhưng trước đó, năm 2020, Tổ chức minh bạch quốc tế xếp vị trí của Trung Quốc là 80/180. Dù xếp hạng không thật cao, đối với Trung Quốc, đó vẫn là kết quả to lớn. Hầu hết người dân Trung Quốc cho rằng tham nhũng đang giảm dần[1]. Điều đó cũng có nghĩa là việc kiểm soát quyền lực nhà nước đã được cải thiện rất đáng kể.

Vì thế, nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm kiểm soát quyền lực nhà nước ở Trung Quốc – quốc gia có những tương đồng cơ bản với nước ta về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, pháp luật…là điều thú vị và hữu ích. Trên cơ sở quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lê nin, cuốn sách tiếp cận hệ thống cơ chế kiểm soát quyền lực ở Trung Quốc gắn với môi trường tổng thể về kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa Trung Quốc và trong bối cảnh toàn cầu hóa. Các phương pháp nghiên cứu cơ bản được sử dụng là đa ngành, liên ngành, hệ thống, phân tích, tổng hợp, lịch sử…

Sách được kết cấu làm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước, Chương 2: Cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước ở Trung Quốc hiện nay, Chương 3: Kiến nghị đổi mới, hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước ở nước ta từ nghiên cứu thực tiễn tổ chức kiểm soát quyền lực nhà nước ở Trung Quốc.

Trong Chương 1, cuốn sách giới thiệu tổng hợp các vấn đề lý luận cơ bản về cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước, bao gồm các vấn đề về khái niệm, đặc điểm vai trò của cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước; các thành tố và phân loại cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước; các tư tưởng kiểm soát quyền lực nhà nước và các yếu tố tác động đến cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước. Cụ thể, sách đã đề cập có tính hệ thống các vấn đề lý luận về cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước; xem đó là hiện tượng sự phản ánh một phần của kiến trúc thượng tầng trong tương quan với cơ sở của hạ tầng cơ sở cần làm rõ. Chương này cũng xác định và phân tích khá toàn diện, trong mối liên hệ những vấn đề nhận thức lý luận về khái niệm, đặc điểm, vai trò, các thành tố, các yếu tố tác động đến hệ thống cơ chế quyền lực nhà nước ở mỗi quốc gia, kể cả các tư tưởng tiến bộ về kiểm soát quyền lực nhà nước ở các vùng trên thế giới. Trên từng vấn đề lý luận, nhóm nghiên cứu cố gắng trình bày nhận thức lý luận chung đã có, đồng thời cố gắng tìm tòi, phát hiện, làm sâu sắc hơn hoặc có góc nhìn riêng để thể hiện tính mới trong vấn đề lý luận nghiên cứu, đủ để tạo cơ sở cho việc xem xét, phân tích, đánh giá khoa học về cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước ở Trung Quốc.

Chương 2 trình bày về thực trạng hệ thống cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước ở Trung Quốc. Trên cơ sở nhận thức lý luận về cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước, nhóm nghiên cứu đã nghiên cứu các cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước hiện có ở Trung Quốc. Kết quả nghiên cứu chủ yếu là: Trình bày sự ra đời nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa và Nhà nước, quyền lực của Nhà nước Trung Quốc gắn liền với bối cảnh lịch sử phức tạp của đất nước này; Mô tả cấu tạo bộ máy nhà nước hay là sự tổ chức quyền lực nhà nước trong một đất nước rộng lớn đông dân cư gắn liền với các yếu tố phản ánh đời sống kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa…của Trung Quốc trong bối cảnh cải cách, mở cửa; Phân tích các cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước ở Trung Quốc với các hệ thống cơ chế kiểm soát bên trong và bên ngoài của cơ quan quyền lực nhà nước, hệ thống cơ quan hành pháp, hệ thống cơ quan tư pháp, hệ thống Ủy ban giám sát và giám sát của các tổ chức chính trị và chính trị - xã hội. Đối với mỗi hệ thống cơ chế, nhóm nghiên cứu xác định rõ chủ thể, cách thức tổ chức và vận hành, các kiểm soát theo chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mỗi chủ thể và sự tự kiểm tra có tính nội bộ của mỗi cơ chế.

Trong các cơ chế kiểm soát ở Trung Quốc, nhóm nghiên cứu đặc biệt chú ý xem xét, làm rõ loại Ủy ban giám sát. Đây là loại cơ quan có thể thực hiện kiểm soát được ở cả hệ thống cơ quan nhà nước và cả với đảng viên rất đặc biệt, chỉ có ở Trung Quốc. Và, bên cạnh các nội dung phân tích, trình bày về từng cơ chế, hệ thống cơ chế, nhóm nghiên cứu có chú trọng đến việc đánh giá lý giải tại sao hệ thống kiểm soát quyền lực nhà nước Trung Quốc lại có thể giúp đất nước này vượt qua được quốc nạn tham nhũng như đã nói ở trên – yếu tố ảnh hưởng mạnh và trực tiếp đến việc thực thi quyền lực nhà nước.

Chương 3 của cuốn sách tập trung bàn về vấn đề tham khảo, tiếp thu kinh nghiệm từ hệ thống kiểm soát quyền lực nhà nước Trung Quốc. Chương này bày tỏ quan điểm về việc xem xét tiếp thu kinh nghiệm của Trung Quốc để hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước nước ta xuất phát từ nhu cầu nội tại về hoàn thiện các cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước, sự tương đồng nhiều mặt của chế độ xã hội hai nước, sự tương hợp về các quan điểm chính trị - pháp lý cơ bản… Tuy nhiên, việc tiếp thu kinh nghiệm quốc tế cần phải phù hợp với các điều kiện cụ thể, trên cơ sở khoa học và xem xét một cách nghiêm túc, hệ thống, toàn diện các khía cạnh khác nhau.

Từ đó, cuốn sách chỉ ra các kinh nghiệm Trung Quốc về thảo luận, tranh luận; hoàn thiện và thực thi pháp luật; thành lập Ủy ban giám sát; không tổ chức và việc tổ chức một số thiết chế kiểm soát; vấn đề giáo dục cán bộ; minh bạch và vai trò giám sát của xã hội; về sự lãnh đạo của đảng cầm quyền. Trừ vấn đề Ủy ban giám sát là cơ chế đặc biệt cần nghiên cứu khả năng vận dụng, điều lớn nhất nhóm nghiên cứu đặt ra là tại sao cả hai nước có những việc làm như nhau trong tổ chức và vận hành các cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước, nhưng Trung Quốc lại thành công hơn, còn chúng ta vẫn đang lăn lộn với việc phòng, chống tham nhũng với những kết quả không rõ ràng. Đó chính là điều mà trong trình bày về các bài học kinh nghiệm cuốn sách cố làm rõ.

Kiểm soát quyền lực nhà nước là vấn đề của cả hệ thống chính trị Việt Nam. Đây cũng là vấn đề đang được Đảng và nhà nước ta quan tâm, chú trọng trong nhiều năm gần đây. Kết quả nghiên cứu có thể là tài liệu sử dụng cho toàn bộ các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị và toàn xã hội Việt Nam trong mục tiêu kiểm soát hiệu quả quyền lực của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

[1]Hoài Phương, “Hầu hết người dân Trung Quốc cho rằng tham nhũng đang giảm”, Báo Thanh tra, ngày 25/11/2020, https://thanhtra.com.vn/phong-chong-tham-nhung/ho-so-tu-lieu/hau-het-nguoi-dan-trung-quoc-tin-rang-t...